Specialist in duurzaam smeedijzer

Tegenwoordig word de term “smeedijzer” van zijn voetstuk gerukt en misplaatst, alle metalen ornamenten, zelfs gietijzer en gelaste constructies worden te vaak onterecht als smeedijzer benoemd. Het verschil in kwaliteit en waarde is enorm. Waar het ondenkbaar zou zijn om historische hardsteen te repareren met cement of gietmortel, is het helaas “normaal’ om historisch smeedijzer te “repareren” met constructiestaal, slijptol en lasapparaat.

Wat is smeedijzer

Smeedijzer betekent letterlijk; ‘gesmeed’, wat refereert aan de methode van het bewerken onder de hamer. Daarom werd vroeger het product van de smid bekend als smeedijzer, een benaming die is blijven hangen aan het ambacht, alhoewel het gebruikte materiaal tegenwoordig bijna nooit meer echt smeedijzer is.

Het meest gebruikelijke materiaal van de smid is nu constructiestaal, wat vele tekortkomingen heeft ten opzichte van zijn voorouder, maar voornamelijk interkristallijne corrosie. Smeedijzer is het beste te benoemen als een 2-componentmetaal, niet te verwarren met een legering, bestaande uit ijzer en glas-achtige laagjes.

Deze laagjes zijn in wezen een onzuiverheid, het ijzer en de laagjes zijn een fysieke verbinding in contrast met de chemische verbinding die in het algemeen bestaat tussen de legeringselementen van andere metalen. Smeedijzer is het enige ijzerhoudende metaal wat silicaat bevat, en daardoor het smeedijzer zijn eigenschappen geeft die zo bijzonder en interessant zijn.

Waarom smeedijzer?

Er zijn ontelbaar veel voorbeelden te noemen, maar we nemen voor nu de “simpele” spijker als voorbeeld. We hebben een divers aantal ijzeren spijkers kunnen onderzoeken, van Romeins en middeleeuws tot 17e -eeuw. Voor het blote oog is er bijna geen waarneembaar verschil tussen smeedijzer en constructiestaal, alhoewel smeedijzer niet edelachtbaar is door zijn uiterlijk maar door zijn bijzondere eigenschappen.  Smeedijzer is zachter te smeden, omdat het smeedbaarder is op een hogere temperatuur dan constructiestaal, maar zijn superieure doorleefdheids- eigenschap is het meest opmerkzaam.

smeedijzeren spijker uit het Romeinse Zwammerdam schip
smeedijzeren spijker uit het Romeinse Zwammerdam schip, 2e eeuw na Chr. (een nagel verschilt van een spijker door zijn platte punt, een spijker heeft een ronde of vierkante punt.)

 

Waar smeedijzer -in samenhang met alle ijzerhoudende metalen- corrodeert in bepaalde omstandigheden, is het bewijs van zijn duurzaamheid nog overal te zien. Muurankers, torenkruizen, grafmonumenten, hekken, poorten en bruggen, vaak honderden tot zelfs duizenden jaren oud. Het simpele feit dat zoveel monumentaal smeedijzer nog bestaat, vaak met weinig of geen onderhoud, spreekt boekdelen over de duurzaamheid van het materiaal, wat mij betreft als edelmetaal te benoemen.

smeedijzeren naainagel uit het Waterschipwrak ZM22
smeedijzeren naainagel uit het Waterschipwrak ZM22, 16e eeuw (een naainagel heeft een platte punt die haaks in de draad van het hout  gedreven word, waarvan het doorstekende deel 2x haaks om in het hout gaat, als een soort kram.)

 

Waarom geen staal?

Constructiestaal is (afhankelijk van milieu en omgevingsfactoren) onderhevig aan (onder andere)  interkristallijne corrosie. Een zinklaag geeft een bescherming voor hooguit 10 jaar, maar doordat voor het verzinken het staal in een zuurbad gaat, zal het product nadat de zinklaag weg gecorrodeerd is, nog sneller oxideren. Logisch dus dat de wat oneerbiedige term “pisbakkenstaal” bij de smid vandaan kwam, die nog gewend was met smeedijzer te werken.

Scheepsnagel,_vuurverzinkt_constructiestaal
Scheepsnagel, vuurverzinkt constructiestaal in 1993 in mastbeslag verwerkt.
Scheepsnagel, vuurverzinkt constructiestaal
De zelfde nagel in 2018. Er is een moer op gelast om uit het hout te kunnen trekken, de roestvorming heeft in 25 jaar tijd ruim 5x zijn oorspronkelijke volume aangenomen, wat resulteert in inwendige beschadiging van de houtstructuur! (vergelijkbaar met betonrot)

 

Waarom geen roestvrij staal?

Omdat roestvrij staal niet bestaat. Elke staalsoort is in meer of mindere mate onderhevig aan corrosie, bijvoorbeeld galvanische of interkristallijne corrosie, dus rvs roest ook!

Galvanische putcorrosie in zeewaterbestendig RVS
Galvanische putcorrosie in zeewaterbestendig RVS

De praktijk leert dat rvs te glad is om als alternatief voor (gesmede) nagels te gebruiken, vele klassieke houtverbindingen komen los doordat de rvs nagels te weinig houvast bieden. Daarom zijn rvs draadnagels vaak getordeerd of gekarteld. rvs heeft over het algemeen wel een wat langere levensduur dan constructiestaal.
Waarom het bijna niet meer word gebruikt?
Smeedijzer word sinds 1974 vrijwel niet meer geproduceerd, omdat het te duurzaam is, het gaat te lang mee. Dus zit er geen “verdienmodel” in. Daarbij is de kennis ervan bijna verdwenen.
Wilt U meer weten? Neem dan contact op!